Вартаи сиёҳи бузургмасса, ки на он қадар дур аз Замин аст

Муаллиф: Асоев Ҳ.

Астрономҳо бо истифода аз телескопи кайҳонии  Ҳаббл як тарокуми ситорагиеро кашф карданд, ки дар маркази он метавонад вартаи сиёҳе бошад, ки он наздиктарин вартаи сиёҳба сайёраи мо бошад. Он дар бурҷи Ақраб (Скорпион), мавқеъ дошта, аз сайёраи мо дар масофаи    6 ҳазор соли рӯшноӣ  ҷойгир аст.

Муҳаққиқон модели компютерии ин  тарокуми ситорагиро сохта, ба хулосае омаданд, ки дар маркази он минтақаи хурде мавҷуд аст, ки массааш тақрибан 800 массаи Офтобро ташкил медиҳад. Мушоҳидаҳои минбаъда бояд ба саволи он ки чӣ гуна вартаҳои сиёҳи бузургмасса ба вуҷуд меоянд, ва чӣ гуна онҳо бо дигар объектҳо таъсир мерасонанд ҷавоб диҳанд. 

Сайёраи хурди «Тоҷикистон»

Муаллиф: Гулчехра Қоҳирова

Узви вобастаи АМИТ,

Раҳматуллоева Ф.Ҷ.-муовини директор оид ба илм ва таълими  ИА АМИТ

Дар Системаи Офтобӣ ғайр аз ҳашт сайёраҳои калон, боз бисёр ҷирмҳои хурд дар гирди атрофи Офтоб доимо дар харакат мебошанд. Ин ҷирмхо сайёраҳои хурд ё астероидхо, кометахо ва метеороидхо хастанд. Астероидҳо асосан дар тасмаи асоси астероидҳо ҷойгир ҳастанд. Миқдори ками онҳо бо таъсири қувваи ҷозибаи Муштарӣ ба мадорҳои наздизамини партофта шуда, дар масофаи наздик ба мадори Замин ҷой ёфтаанд. Ҳамин тавр, сайёраҳои хурд вобаста ба ҷойгиршавиашон дар Системаи Офтобӣ ба ду гурўҳи калон тақсим мешаванд, яъне астероидҳои тасмаи асосӣ ва астероидҳои наздизаминӣ.

Сайёраи хурдӣ рақами 2469, ки ба тасмаи асосии астероидҳо дохил мешавад, дар расадхонаи Қрим ошкор карда шуд. Азбаски ҷойгиршавии объект дар масофаи хеле дур аз Замин мебошад (тақрибан 250 млн км) ва дурахшониаш паст аст, он бо ёрии телескоп аз тарафи корманди илмии расадхонаи Қрим Тамара Смирнова кашф карда шуд.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ду мактаби илмӣ-тадқиқотии ҷирмҳои хурд аз тарафи олимон, академикҳо Бобоҷонов П.Б. ва Доброволский О.В. ташкил ёфтанд. Натиҷаҳо доир ба омўзиши хусусиятҳои физикию динамики ҷирмҳои хурд бо роҳбарии онҳо коркард шуда дар тамоми ҷаҳон маълуманд. Ин самти тадқиқотҳо то ҳозир фаъол аст ва шогирдони ин мактабҳо бо омўзишҳои илмӣ ва дастовардҳои худ дар ҷахон машҳур мебошанд. Қарори Иттиҳоди Байналмилалии Астрономӣ ин комёбиҳоро ба назар гирифта ба шарафи Ҷумҳурии Тоҷикистон сайёраи хурдӣ рақами 2469 бо номи “Тоҷикистон” номгузорӣ кард.

«Тоҷикистон» сайёраи хурди оддии тасмаи асосӣ астероидҳо ҳаст. Мадори ў, яъне роҳи ҳаракат дар фазои кайҳонӣ, дар байни мадорҳои сайёраҳои Миррих ва Муштарӣ ҷойгир шуда, қариб доирашакл мебошад (расми 1). Дурахшонии он ба 16-ум бузургии ситорагӣ баробар аст. Одатан, ситораҳоро бо чашми оддӣ то 9-ум бузургии ситорагӣ дидан мумкин аст. Аз ин бар меояд, ки  астероиди «Тоҷикистон» объекти хеле хира ба ҳисоб меравад ва бо чашми оддӣ дидани он ғайриимкон аст. Барои дидани объектҳои хира дар масофаҳои хеле дур аз Замин телескопҳоро истифода кардан лозим аст. Даври чархзании «Тоҷикистон» дар гирди Офтоб 5.5 сол мебошад.

Расми 1. Мадори сайёраи хурдӣ Тоҷикистон дар фазои кайҳонӣ.

Моҳи августи соли 2015 астероиди «Тоҷикистон» ба Замин наздик шуд. Дар ин давра мушохидаи ў бо мақсади муайян кардани хусусиятҳои номаълум дар расадхонаҳои Санглох ва Ҳисор бо воситаи телескопҳо гузаронида шуд (расми 2). Он вақт масофаи астероид аз Офтоб қариб 414 млн км ва аз Замин 263 млн км буд. Суръати ҳаракати сайёраи хурд дар фазои кайҳон  19 км дар як сония мебошад. Қутри андозаи астероид “Тоҷикистон” тахминан 20 км аст, ки мо метавонем онро ба объектҳои калон доҳил намоем.

Расми 2. Астероиди (2469) «Tоҷикистон» дар байни ситораҳо ҳангоми мушоҳидаҳо дар Тоҷикистон 16 августи соли  2015.

Дар натиҷаи мушоҳидаҳо, мавқеъ ва тағйирёбии дурахшонии астероид муайян шуданд. Нахустин бор нишон дода шуд, ки даври чархзании астероид ба 320 соат баробар аст. Дар асоси таҳлили тағйирёбии дурахшонии астероид ба хулоса омадем, ки шакли он ғайрикуравӣ буда, як қисми ҷирм нисбати қисми дуюм яку ним маротиба зиёд аст. Масоҳати сатҳ зиёда аз як ҳазор км² ва массаи он таҳминан 3 млн. Мт (мегатонн) мебошад. 

Тадқиқотҳои ҷирмҳои хурд  ахамияти фундаменталӣ ва амалӣ доранд. Онҳо ба бисёр саволҳои муҳими пайдошавии Системаи Офтобӣ, аз он ҷумла пайдоиши об ва ҳаёт дар Замин, алоқаманданд. Натиҷаҳои тадқиқотҳои мо дар оянда барои чавоб ба ин саволҳо лозим мешаванд. Аз дигар тараф, мадорхои баъзе аз чирмхо мадори Заминро бурида мегузаранд ва барои Замин хатари эҳтимолӣ доранд. Барои коркарди чораҳои кам кардани хатар, маълумотхо оид ба хусусиятҳои динамикию физикии чирмхо зарур хастанд.

Мо умедворем, ки шаҳрвардони кишвар фахр аз он менамоянд, ки астероиди бо номи “Тоҷикистон” дар фазои кайҳонӣ давр мезанад.

Арзёбиҳои баланди натиҷаҳои расадхонаи Санглох дар бурунмарзи Ҷумҳурии Тоҷикистон

Муаллиф: Раҳматуллоева Ф.Ҷ.

Боиси ифтихор аст, ки расадхонаи байналмилалии астрономии Санглох аз лиҳози диди оптикӣ ва иқлими астрономӣ беҳтарин дар ҷаҳон ба ҳисоб меравад. Аз ҳамин лиҳоз, мушоҳидаҳои астрономӣ, омӯзиш ва таҳкиқи ҷирмҳои хурди Системаи Офтобӣ, аз ҷумла кометаҳо, астероидҳо ва метеорҳо пурра ба роҳ монда шудааст.

Баъди барқарор кардани расадхонаи Санглох дар соли 2016 ва ворид кардани дастгоҳҳои рақамӣ сифати фаъолияти расадхона беҳтар ва имкониятҳои он васеъ шудааст. Аз ҳамин лиҳоз,  мушоҳидаҳои объектҳои кайҳонӣ мунтазам  идома дорад ва кормандони илмии Институт ҳар вақти муносиб ба онҷо рафта таҳқиқи омӯзиши худро такмил медиҳанд.  Инчунин дар ин равия олимони ҷавон ва аспирантони Институти астрофизикаи АМИТ фаъолона ҷалб карда шудаанд.

Бояд зикр намуд, ки расадхонаи Санглох дорои телескопи оинагие мебошад, ки қутри он ба як метр баробар аст. Ин телескоп соли 1980 аз ширкати Карл Тсейсси Олмон оварда шуда, дар расадхона насб гардидааст, ки номи ин телескоп Тсейсс-1000 мебошад. Сифати аксҳои ин телескоп хело баландсифат буда, аксҳои гирифтаи он аз тарафи олимони астрофизикҳои ҷаҳон арзёбӣ карда шудааст.

Ин далелҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки як гурӯх астрофизикҳои тоҷик моҳи октябри соли 2017 дар конференсияи байналмилӣ иштирок карданд  ва натиҷаҳои ба даст овардаи онҳо мавриди баҳсҳои илмӣ қарор гирифтанд.

Конференсияи байналмилалии «Астрономияи наздизаминӣ- 2017» бо ташаббуси Институти астрономияи Академияи илмҳои Россия ва Донишгоҳи давлатии Кубани Федератсияи Россия ташкил карда шуд. Дар конференсияи мазкур олимони муассисаҳои илмии ҷаҳонӣ даъват карда шуда буданд. Мо ҳам фурсатро муносиб дониста, як гурӯҳ ходимони илмии Институти астрофизикаи Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин конференсияи бонуфуз бо натиҷаҳои нави илмии бадастовардаи худ иштирок намудем.  Бояд ёдовар шуд, ки қисми зиёди ин натиҷаҳои нав дар расадхонаи Санглох ба даст омаданд. Дар конференсия ходимони илмии Институт роҷеъ ба фаъолияти нави таҳкиқи омӯзишҳои кометаҳои 2015ER61, 2015VL62, 29P, C2014N3, астероидҳои фаъол (596) Шейла, 2008GO98 ва астероиди эҳтимолан хатарноки 2014JO25 баромад намуданд.

Хусусан натиҷаҳои астероиди эҳтимолан хатарноки 2014JO25 пешниҳод  гардид,  ки он дар масофаи наздиктарини ба Замин  рӯзҳои 18-24 апрели соли 2017 ба вуқӯъ омада буд. Дар ин лаҳзаҳо  кормандони илмии Институти астрофизикаи АМИТ мониторинги мушоҳидавиро дар расадхонаҳои астрономии Тоҷикистон ба роҳ монданд. Аксҳои баландсифати онҳо бевосита бо  ёрии телескопҳои расадхонаи Санглох ва расадхонаи астрономии  Ҳисор ба навор гирифта шуданд. Дар рафти коркарди маводҳо маълум гашт, ки  астероид хеле дурахшон аст ва бо суръати калон ҳаракат мекунад. Ба хулосае омадем, ки имконияти бархурии астероид бо Замин дар солҳои наздик хело назарногир мебошад, яъне ин ҷирм наметавонад ба сайёраи мо зарар расонад. Ҳамин тариқ, мушоҳидаҳои муштараки расадхонаҳои мо ва ҷаҳон пешгӯиҳои назариявиро тасдиқ карда, исбот намуданд, ки ҳарчанд астероиди 2014JO25 ба гурӯҳи астероидҳои эҳтимолан хатарнок дохил шуда бошад ҳам, ба Замин таъсири манфӣ намерасонад. Чунин наздикшавии навбатии ин астероид ба Замин дар ояндаи дур, яъне баъди 74 сол ба вуқуъ меояд, бинобар ин натиҷаҳои мушоҳидаҳои якҷояи ҳозира барои тадқиқотҳои он аҳамияти хеле зарурӣ доранд.

Яке аз натиҷаи илмии муҳим ин тадқиқи астероидҳои фаъол аз тасмаи асосии астероидҳо дар Институти астрофизикаи АМИТ аст.  Фарқи астероидҳои аз тасмаи асосӣ аз астероидҳои наздизаминӣ дар он аст, ки онҳо аз Замин дар масофаи зиёда аз 300 млн км ҷойгир ҳастанд. Маводи коркарди астероиди фаъоли (596) Шейла, ки марҳилаи фаъолнокии ӯ то имрӯз давом карда истодааст, низ пешниҳод гардид.  Нишон дода шуд, ки сабаби фаъолнокии (596) Шейла ин бархурии бо ҷирми кайҳонии хурд мебошад ва  партофтани чангҳои зиёд аз сатҳаш хуруҷи (596) Шейларо ба вуҷуд овард.  Натиҷаи мазкур барои ошкор намудани алоқаҳои волидайнии байни ҷирмҳои кайҳонӣ хеле муҳим аст. Ин аз он шаҳодат медиҳад, ки самтҳои нави замонавӣ дар Институт ба роҳ монда шудааст.  Боиси тазаккур аст, ки дастовардҳои илмии Институти астрофизикаи АМИТ, ки дар расадхонаи Санглох ба даст омада коркард  шудаанд, таваҷҷӯҳи кулли олимони конференсияро ба худ ҷалб намуда ба арзёбии баланд сазовор гардиданд. Якчанд  комёбиҳои муштарак бо олимони Федератсияи Россия ва Словакия  муайян шуданд ва мақолаҳо доир ба натиҷаҳои ҳамҷоя нашр гардиданд.

Кормандони Институти астрофизикаи АМИТ бо ҳайати олимони Россия дар конференсияи байналмилалии «Астрономияи наздизаминӣ-2017», Вилояти Краснодар, Федератсияи Россия

Кометаҳо аз нигоҳи илм ва радди ақидаҳои хурофотии одамон нисбати  ин ҷирмҳо

        Ҳусейн Асоев

ходими илмии Институти астрофизикаи АМИТ

Аз рӯзе, ки инсоният дар дунё арзи ҳастӣ кард, дар баробари инкишофи шуураш  хост нисбат ба объектҳо ва мавҷудоти гирду атрофаш маълумот ба даст орад.  Дар баробари тараққиёти илму техника, фаҳмиш ва ҷаҳонбинии одамон  рушд  ва инкишоф ёфту, нисбат ба ҳодисаю воқеъаҳои олами ҳастӣ маълумотҳои ҷолибу диққатҷалбкунандаро ба даст овард. Диққати одамони замонҳои қадимро асосан ҷирмҳои осмонӣ ҷалб мекарданд. Онҳо ситораҳои равшанро дар осмон роҳнамо интихоб карда, ба воситаи ин ситораҳо дар баҳру биёбонҳо роҳ мерафтанд.

Маълумоти умумӣ дар бораи кометаҳо

Кометаҳо ҷирмҳои зебо ва  диққатҷалбкунандаи осмонӣ мебошанд,  хусусан вақте, ки хеле равшан мешаванду онҳоро бо чашми оддӣ дидан имконпазир аст. Калимаи  “комета” аз калимаи юнонии  “кометис” гирифта шуда, маънояш “мўйдор” мебошад. Дар ҳақиқат кометаи бо чашми бесилоҳ  дидашаванда дорои думи дароз мебошад, ки дарозиаш якчанд ва баъзан даҳҳо дараҷаи кунҷиро ташкил медиҳад. Кометаҳои равшан  дар давоми 10-15 сол як маротиба пайдо мешаванд ва ин ҳам бошад, онҳоро танҳо аз як нимкураи Осмон дидан мумкин аст.  Ҳоло ба туфайли ихтироъи асбобҳои дақиқи астрономӣ  дар як сол то 100 кометаи нав кашф мешавад.

Кометаҳо ҷирмҳои яхин  буда, ба гурӯҳи ҷирмҳои  хурди  Низоми офтобӣ дохил мешаванд.  Қариб 90% - и массаи кометаҳоро моддаҳои сабуки зудгудози яхшуда аз қабили,  об, молекулаи кабон, аммиак, метан, оксиген, нитроген ва ғ. ташкил медиҳанд. Боқимондаро бошад, моддаҳои вазнин, ба монанди оҳан, никел ва дигар навъи силикатҳо ташкил медиҳанд.  Кометаҳо аз се қисм: ҳаста (ядро), сар ва дум иборатанд. Қисми фаъолтарини кометаҳо ҳастаи онҳо ба шумор меравад.  Ҷолибтарин қисми комета думи он мебошад. Вақте, ки кометаҳо аз Офтоб дар масофаҳои дур воқеъанд, онҳо  ғайрифаъоланд ва онҳоро  чун астероидҳо  мушоҳида мекунанд. Дар ҳолате, ки кометаҳо ба Офтоб ба масофаи 3 – 3,5 воҳиди астрономӣ (1- воҳиди астрономӣ ба 150 000 000 км баробар аст, ки ин  масофаи байни Офтобу Замин аст) наздик мешаванд, дар таҳти таъсири гармии Офтоб моддаҳои сабуки таркиби онҳо бухор мешаванд. Ин моддаҳои бухоршуда дар атрофи ҳаста (ядро) – и комета атмосфераи газиеро ташкил мекунанд, ки онро комаи комета меноманд. Кома ва ҳаста якҷоя сари кометаро ташкил медиҳанд. Газу чанге, ки атрофи ҳастаи кометаро иҳота кардаанд, дар таҳти таъсири фишори рӯшноӣ ва шамоли Офтобӣ ба муқобили Офтоб ҳаракат мекунанд ва думи кометаро ташкил медиҳанд. 

Кометаҳоро ба ду гурӯҳ: дароздавр ва кӯтоҳдавр ҷудо мекунанд. Кометаҳое, ки даври гардишашон дар атрофи офтоб аз 200 сол зиёд аст, кометаҳои дароздавр ва кометаҳое, ки даври гардишашон аз 200 сол хурд аст, кометаҳои кӯтоҳдавр меноманд.

Расми 1. Сохти комета

Андозаи ҳастаи  кометаҳо аз 500 м то 20 км – ро дар бар гирифта, андозаи сарашон бошад, аз  100 000 км то 1,5  млн. км – ро ташкил медиҳад.  Дарозии думи кометаҳо аз 1 млн. км сар карда, то ба 900 млн. км мерасад. 

 Аз хурофот то илм

Аввалин дастнависҳои хаттие, ки дар бораи мушоҳидаи кометаҳо маълумот медиҳад, ба таърихи 2296 солаи пеш аз мелод рост меояд. Кометаҳоро астрономҳои Чини қадим мушоҳида  мекарданд. Чиниҳои қадим осмонро чун як мамлакати бузург тасаввур карда, дар он сайёраҳои дурахшонро ҳокимон, ситораҳоро дарбориёни ҳукумат мепиндоштанд.  Аз сабаби он, ки кометаҳо дар кураи осмон мавқеашонро дар байни ситораҳо зуд – зуд иваз мекарданд, онҳоро хаткашонҳои ҳокимони осмонӣ гумон мекарданд. Онҳо гумон мекарданд, ки маҳз хамин ҷирмҳо, яъне кометаҳо ба воситаи нома фармони императорро ба ҳокимони осмонӣ  мерасонанд. Бинобар ин бо тасаввуроти онҳо ҳамаи ҳодисаҳои дар осмон ва Замин ба амал омада бо фармони императори осмонӣ ба вуқуъ меомад.

Аз қадимулайём кометаҳо дар байни одамон ҳамчун ситораҳои думдор маълуманд. Пайдоиши кометаи равшани думдор дар осмон ҳодисаи нодир ва аҷоиб мебошад. Одамони қадим аз кометаҳо бисёр меҳаросиданд ва пайдоиши онҳоро сабаби рух додани ҳодисаҳои нохуш аз қабили вабо, гуруснагӣ, ҷангу хунрезӣ, офатҳои табии ва ғайраҳо дар рӯи Замин мепиндоштанд.  Кометаҳо, ки ҷирмҳои думдор буданд ва баъзан вақт дар тамоми нимкураи осмон думашон паҳн мешуд, тарсу ваҳми одамонро дучанд мегардонд.

Албатта сабаби асосии бо чунин тасаввурот ва  ақидаҳои нодуруст ва беасос гирифтор шудани онҳо ин  маълумоти оддитарин надоштанашон дар бораи табиати физикӣ ва динамикии ин ҷирмҳо буд.

 Таҳқиқи кометаҳо пеш аз мелод

           Аввалин тасаввуроти илмиро дар бораи кометаҳо олими юнони қадим Арасту пешниҳод кардааст. Ба ақидаи Арасту кометаҳо чун ҷисмҳои буғшавандаи  атмосферӣ буданд. Ақидаи Арастуро мардум дастгирӣ карданд. Ақидаҳои хурофотӣ ва беасос дар бораи кометаҳо ҳатто аз тарафи олимони машҳӯр пешниҳод мешуд ва то асрҳои миёна идома ёфт.

Расми 2. Тарси одамон аз пайдоиши комета

Таҳқиқи кометаҳо дар асри XVI

Дар охирҳои асри XVI астрономи даниягӣ Тихо Браге кометаҳоро ҳамчун ҷирми осмонӣ таҳқиқи илмӣ намуд. Ин олим як кометаи равшанро аз ду расадхона, ки аз ҳамдигар дар масофаи хеле дур воқеъ буданд мушоҳида намуд. Браге дид, ки аз ду расадхона ҳам мавқеъи комета нисбат ба ситораҳо тағйир намеёбад. Аз ин рӯ вай исбот намуд, ки ҷирмҳо аз Замин дар масофаҳои хеле дур ҷойгиранд. Дар ин замина ақидаҳои хурофотӣ  ва беасос, аз он ҷумла ақидаҳои Арасту оид ба кометаҳо инкор шуд. Ба тадқиқотҳои илмӣ нигоҳ накарда одамони ҷоҳил боз ақидаҳои хурофотиро идома медоданд. Масалан, марги Людовики XIV – ро  ба кометаи равшане, ки соли 1680 пайдо шуда буд, нисбат медоданд.   

          Пайдоиши кометаҳои дурахшон ҳамчун ҷирми осмонӣ дар осмони ситоразор ба ҳодисаҳои нохуши дар  Замин ба амал меомада ҳеҷ рафъе надорад.  Кометаҳо чун сайёраҳо ва астероидҳо дар атрофи Офтоб давр мезананд. Аз сабаби он, ки ин ҷирмҳо яхинанд бо наздик шудан ба Офтоб яхи онҳо бухор шуда, дум ва сари кометаро ташкил мекунанд.

          Саҳми асосиро дар таҳқиқоти табиати кометаҳо астрономи ангилис Эдмонд Ҳаллей гузоштааст. Вай як кометаеро, ки дар солҳои 1531, 1607 ва 1682 пайдо шуда буд, таҳқиқ  кард ва даврӣ  будани ин кометаро исбот намуд. Ин астроном нишон дод, ки  як даври пурраи ин комета дар атрофи Офтоб ба 76 сол баробар аст. Баъд аз маргаш ин кометаро (1P/Галлей) ба номи ӯ гузоштанд. Масофаи миёнаи байни Офтобу кометаи Галлей ба 2 660 000 000 км (17,8 масофаи байни Офтобу Замин) баробар аст. Андозаи ҳастаи комета ба 15 км баробар аст.

 Таҳқиқи кометаҳо дар асри XХ

Дар аввалҳои асри ХХ алакай тасаввурот ва ақидаи  мардум дар бораи кометаҳо хеле дигар шуда, шиддати  хурофот хеле паст шуд. Тадқиқоти ҷиддии кометаҳо аз солҳои 80 – уми асри гузашта шурӯъ шуд. Аввалин шуда 9 марти соли 1986 ба тадқиқи кометаи Ҳаллей дасгоҳҳои кайҳонии ИҶШС ВЕГА 1, ВЕГА 2 ва дасгоҳи кайҳонии аврупоӣ Ҷотто фиристонида шуданд. Ин дасгоҳҳо кометаро аз масофаи хело наздик (аз 500 то 9000 км) аксбардорӣ  карда, маълумотҳои навтаринро доир ба сохт ва таркиби химиявии комета фиристониданд.

Расми 3, 4 . Расми кометаи Ҳаллей, ки аз Замин гирифта шудааст (т. чап)

Расми кометаи 1P/Ҳаллей, ки аз масофаи 13 400 км гирифта шудааст  (т. рост)

Таҳқиқи кометаҳо дар асри XXI

Дар асри XXI, ки донишу хиради инсонӣ, ба дараҷаи воло тараққӣ намуд, ба донишҳои андак оиди ин ҷирмҳои диққатҷабкунанда  қаноъат накарданд. Бинобар  ин  олимон тасмим гирифтанд, ки ба сатҳи ин ҷирмҳои яхин дастгоҳҳои кайҳониро шинонанд то маълумоти мукаммале гиранд.  Моҳи марти соли 2004 Агентии кайҳонии Аврупо (АКА) ба сӯи кометаи кӯтоҳдаври 67P/Чурюмов – Герасименко дастгоҳи кайхонии «Розетта» – ро фиристонд.  Ин дастгоҳи кайҳонӣ муддати 10 сол дар Низоми офтобӣ кометаро пайгирӣ карда, ниҳоят 12 ноябри соли 2014 ба сатҳи комета лабораторияи  хурдакаки илмии «Фили» – ро фурӯд овард.  Ин дастовард яке аз дастовардҳои бузург ва нодир дар асри XXI буд, зеро як инқилоби илмиеро дар соҳаи асрономия ба вуҷуд овард. Ин дастгоҳ қариб муддати 2 сол дар сатҳи комета тадқиқоти илмӣ гузаронида,  маълумотҳои нав ба нави илмиро, ки барои инсоният муаммои сарбаста буд, кашф намуд. Дастгоҳ дар комета 16 адад элементҳои нави химиявиро кашф намуд.

Расми 5. Акси кометаи 67Р/ Чурюмов – Герасименко аз диди Розетта

               Кометаи Чурюмов – Герасименкоро 23 сентябри соли 1969 астрономи Украинӣ  Клим Чурюмов ва Светлана Герасименко(корманди Институти астрофизикаи АМИТ) кашф намуданд. Даври гардиши ин комета дар атрофи Офтоб ба 6,5 сол баробар  буда, масофаи миёнаи байни Офтобу комета  ба 525 000 000 км баробар аст. Андозаи комета ба 4,5 км баробар буда, массааш 1013 кг – ро ташкил медиҳад.

Расми 6. Фурўди «Фили» ба сатҳи кометаи 67Р/Чурюмов – Герасименко

Омӯзиши кометаҳо дар  Тоҷикистон

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба омӯзиши ҷирмҳои осмонӣ ва фазои кайҳонӣ аз онҷумла кометаҳо соли 1932 баъди таъсис ёфтани пажӯҳишгоҳи Академияи илмҳои Тоҷикистон ва расадхонаи астрономии Ҳисор оғоз ёфта буд. Дар тадқиқоти   кометаҳо олимони варзида ба монанди Доброволский О.В., Бобоҷонов П.Б., Всехсвятский С.К., Ибодов С., Ибодинов Х.И., Раҳонов А. ва ғайраҳо саҳми назаррас гузоштанд. Шӯҳрати ҷаҳонӣ доштани астрофизикаи Тоҷикистон боиси он гардид, ки 7 сайёраи хурди солҳои охир кашф гардида ба номи олимони он - Бобоҷонов П.Б., Бахерев А.М., Чернова Г.П., Доброволский О.В.,  Герасименко В.А.,  Ибодинов Х.И., Киселев Н.Н. гузошта шуданд.

Бояд қайд намуд, ки ҳоло роҳбарии Институти астрофизикаи АМИТ- ро узви вобастаи АМИТ, доктори илмҳои физика ва математика Қоҳирова Гулчеҳра Исроиловна ба уҳда доранд.  Ҷамъияти астрономии  ҷаҳон саҳми назарраси ин шахсро дар тадқиқоти   астероидҳо ба назар гирифта, ба  номаш астероидеро бо номи астероиди KOKHIROVA (24533) номгузорӣ намуданд.

Ҳоло  дар Институти астрофизикаи АМИТ аз ду расадхона астрономӣ: Расадхонаи астрономии Ҳисор ва Расадхонаи Байналмиллалии Санглох пажӯҳишгарони Институт ба омӯзиши кометаҳо ва астероидҳо  машғуланд.

Воқеъан руҷуъ ба илм ин шикасти хурофот аст. Маҳз бо заҳмати чандинасраи олимони дунё, чӣ тоҷику чӣ рус ва чӣ амрикоию дигар миллат илм дар чор асри охир ривоҷ ёфта тараққӣ намуд. Тараққиёти илм боиси мешавад, ки инсоният худаш ва дунёро ба таври дигар шиносад ва он тасаввуротҳои беасосро, ки асрҳо мардумро ташвиш медоданд аз зеҳнаш дур созад.

Сарчашмаҳо

1. Коитиро Томита. Беседы о кометах. Перевод с японского – Москва: знание, 1982. – 320 с.

2.Марочник Л. С. Сведение с кометой. – М.: Наука. 1985. 208 с.

3.Обидҷон Мамадов. Сайёҳат ба кайҳон. – Душанбе: “Ирфон”, 1987. 64 с.

Чурюмов К.И. Кометы и их наблюдение. – Москва 1980 – 160с.

http://hi-news.ru/tag/rosetta

http://special.tass.ru/nauka/2155235

http://galspace.spb.ru/index380.html

http://samlib.ru/m/mateshwili_g_g/cosmos-9.shtml

https://ru.wikipedia.org/wiki/Комета

Ҳадафи мушоҳидаҳои астраномӣ барои бартараф намудани хатари бархӯрди астероидҳо

Муаллиф: Сафаров С.

Ходими хурди илмии ШФКА.

Астероидҳо ба ҷирмҳои хурди Системаи офтобӣ дохил мешаванд. Астероидҳо миллиардҳо сол пеш ҳангоми ташаккулёбии Системаи офтобӣ ба вуҷуд омадаанд, аз ин рӯ синну соли онҳо бо синну соли Офтоб қобили муқоиса аст. Хусусиятҳои динамикӣ ва манбаъҳои пайдоиши онҳо гуногунанд. Инро таркиби онҳо, сохтори дохилӣ ва ҳарорати бухоршавии моддаҳо гувоҳӣ медиҳанд. Бо вуҷуди ин моддаи  астероидҳо, шакли аввалаи худро ҳифз намудаанд ва маводи аввалин дараҷае мебошанд, ки Системаи офтобӣ дар марҳилаҳои ибтидоӣ ва минбаъдаи таҳаввул аз он ташаккул ёфтааст. Аз ин ҷиҳат, астероидҳо дар таҳқиқоти астрономӣ мавқеи бениҳоят муҳим доранд. Омӯзиши онҳо дар бораи шароит ва равандҳои пайдоиши Системаи офтобӣ маълумот медиҳанд. Мушоҳидаҳои оптикии заминии астероидҳо аҳмият ва муҳимияти худро нигоҳ доштаанд. Қутр ва шакли геометрӣ, сохт ва таркиби сатҳ, давр ва самти меҳвари гардиш ва параметрҳои дигар на барои ҳамаи астероидҳо муайян карда шудаанд. Ҳангоми баррасии астероидҳои эҳтимолан хатарнок ин вазифаҳо махсусан актуалӣ мешаванд. Барои ба даст овардани мадорҳои дақиқ, бузургии ситорагӣ, даври гардиш, қутр, нишондиҳандаи ранг ва ҳадди аққал таркиби тахмини минералогии ҷирмҳо то ҳадди имкон маҷмӯи маълумотҳои мушоҳидавӣ дар бораи ин гуна астероидҳо ниҳоят муҳим аст. Мушоҳида ва омӯзиши чунин астероидҳо яке аз масаълаҳое мебошад, ки баррасӣ шудааст.

Таҳқиқии ҳамаҷонибаи хусусиятҳои физикӣ ва динамикии ҷирмҳои хурди Системаи офтобӣ дар асоси мушоҳидаи оптикӣ на танҳо барои омӯзиши онҳо аҳамияти принсипӣ, балки аҳамияти калони амалӣ низ дорад.

Натиҷаҳои нави аз мушоҳидаҳо ба даст омада дар бораи хусусиятҳои физикӣ ва динамикии астероидҳо маълумоти дар базаҳои мухталиф мавҷудбударо ба таври назаррас пурра мекунанд. Онҳо барои ҳалли масъалаҳои муосири астрономия, ки бо омӯзиши шароити ташаккулёбии Системаи офтобӣ алоқаманданд, муайян кардани манбаъҳои пайдоиш ва робитаҳои байни ҷирмҳои хурди Системаи офтобӣ бисёр муҳиманд.